جامعه‌ای تلفیقی و مناسب‌ برای همه
نویسنده: سعید ضروری

صفحه اجتماعی روزنامه مردم سالاری- نسخه شماره 3074 - 1391/09/12 - به مناسبت روز جهانی معلولین

روز جهانی معلولین مانند سایر مناسبت‌های بین‌المللی فرصتی است برای نگاه به موفقیت‌های به دست آمده و بررسی چالش‌ها و تعریف چشم‌اندازهای آینده. از این رو هر سال سازمان ملل به مناسبت سوم دسامبر برابر با 13 آذر در راستای اهداف جهانی خود هدف و خط مشی را برای سال پیش رو انتخاب و اعلام می‌کند که در سال 2012 عنوان «حذف موانع به منظور ایجاد جامعه‌ای تلفیقی و مناسب‌سازی شده برای همه» اعلام شده است. افراد معلول به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت جهان در زندگی اجتماعی خود با موانع متعددی در تحصیل، اشتغال، حمل و نقل، گردشگری و ورزش روبرو هستند که فرصت داشتن مشارکت برابر در جامعه را به چالش می‌کشد. بر اساس این شعار؛ حذف هرگونه مانع به منظور ایجاد جامعه‌ای تلفیقی و در دسترس برای همه افراد باید در دستور کار تمام دولت‌ها، سازمان‌ها، تشکلات و سازمان‌های معلولین قرار گیرد. بررسی شعارهای اخیر و چشم‌اندازهای سال‌های گذشته نشان می‌دهد اقدامات از تمرکز بر روی معلولین و ویژه سازی امکانات برای آن‌ها به سمت ایجاد شرایط مناسب برای همه افراد با هر نوع توانایی تغییر کرده است که معلولین نیز به نوبه خود در کنار سایر افراد می‌توانند از امکانات و محیط‌های مناسب سازی شده بهره‌مند شوند. به منظور بررسی شرایط حال حاضر افراد معلول در ایران عزیزمان، نظر دو فعالان حوزه معلولین را با توجه به شعار سال پیش رو جویا شدیم که در ادامه آمده است.

محسن حسینی طاها نویسنده و روزنامه نگار معتقد است: « قشنگ‌ترین یا بهتر بگویم کاربردی‌ترین عبارتی که باید بیش از پیش به آن بپردازیم و در عین حال شاید ارزشمندترین دستاورد همه فعالیت‌هایی که در طی این سال‌ها از سوی فعالین حقوق معلولین بدست آمده همین جامعه ای برای همه باشد. من همیشه وقتی با عبارت مناسب سازی برای معلولین مواجه می‌شدم تعجب می‌کردم و از خودم می‌پرسیدم: مگر انسان‌های غیر معلول نیاز به شهر و جامعه ای ایمن، مناسب و عاری از موانع ندارند؟ یک خانم باردار، یک فرد مسن و حتی یک فردی که دارای اضافه وزن است و خیلی از افراد دیگر، همه این افراد با موانع شهری مشکل جدی دارند.

از طرفی به نظرمی رسد همه داستان سر موانع شهری نباشد. موانع شهری قابل حل‌ترین نوع موانع برای حضور افراد معلول در جامعه است. در حال حاضر در جامعه با موانع فکری مواجه ایم که حضور معلولین را دشوار می‌کند. ما متأسفانه به دلیل تنگناهایی که در اندیشه سیاسی و اجتماعی در چند دهه اخیر با آن مواجه بودیم عادت کردیم که محدود بیندیشیم. این اندیشه محدود و قالبی به ما دید قالبی نیز داده است و دوست داریم همه افراد را یک شکل، یک پوشش و حتی با یک نوع رفتار و منش ببینیم. گاهی این تنگی نظر این قدر به اوج می‌رسد که تفاوت‌های فیزیکی افراد راهم با تعجب می‌نگریم و همین مانع فکری است که اشاره کردم.

اینجاست که تفاوت‌ها به سختی و محافظه کارانه در جامعه ظهور می‌کنند. دخترم تو معلولی به مهمانی نیا. شاید بچه‌ها اذیتت کنند. پسرم خرید نرو همه می‌گویند چرا اجازه دادند یک معلول با این شرایط به خرید بیاید و ...همه این جمله‌ها و جمله های نظیر این‌ها سرپوشی است برای پنهان کردن تفاوت‌ها معلولیت‌ها.

برداشتن این موانع عزم جدی یا بی تعارف تر بگویم عزم ملی می‌خواهد. وقتی موانع فکری برداشته شد، خود به خود مهندسی شهر به طرف مناسب سازی حرکت می‌کند. یعنی بدون نیاز به تصویب آیین نامه، مهندسین شهر ساز ما در اثر حضور متداوم و قابل لمس معلولین در شهر، در ناخودآگاه ذهن خود به تردد معلولین می‌اندیشند و برای حذف موانع شهری تلاش می‌کنند.»

مانی رضوی‌زاده عضو انجمن باور ضمن بررسی اقدامات انجام شده در حوزه افراد معلول، معتقد است: «بیم و امیدهای زیادی برای بهبودی کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت و حذفِ موانعِ پیش روی توسعهٔ جامعه وجود دارد. در سال گذشته در پروژه‌های شهری به افراد دارای معلولیت بیشتر از قبل توجه شد و این نویدبخش امکانات بیشتر و دسترس‌پذیری بهتر در شهرهای ایران است. در بیشتر ایستگاه‌های اتوبوسی که شهرداری تهران اخیراً بازسازی یا افتتاح کرده است رمپ های مناسبی ساخته شده‌اند و ما امید داریم با تجهیز بیشتر اتوبوس‌ها و افزایش تعداد آن‌ها امکان استفاده برای همه اقشار با محدودیت‌های جسمی و حرکتی و حسی فراهم شود. این امکانات نه فقط برای معلولان بلکه برای سالمندان و زنان باردار و افرادی که به دلیل بیماری یا حادثه - برای مثال شکستگی پا - موقتاً دچار نقص جسمی هستند قابل استفاده خواهد بود. خبرهایی از مناسب‌سازی پیاده‌روهای اصفهان، تبریز و مشهد هم در سال گذشته منتشر شده است و به نظر می‌رسد تحرکی در شهرداری‌های کشور برای توجه به معلولان و جانبازان و اجرای قوانین و مقررات شهرسازی و معماری شکل گرفته است. اگرچه تا رسیدن به نقطه مطلوب و جبران بی‌قانونی‌ها و اجراهای بی‌کیفیت فاصله زیادی داریم. رعایت استانداردهای بین‌المللی اگرچه گاه به گاه مورد تأکید مدیران قرار گرفته است اما برای مثال هنوز اکثر ساختمان‌های دولتی دسترس‌پذیر نیستند.

تجربه خصوصی‌سازی حمل و نقل ویژه معلولان در سال گذشته برخی نارضایتی‌ها را در میان کاربران این سیستم ایجاد کرد و مشکلات عدیده ای برای رفت و آمد شاغلان و دانشجویان دارای معلولیت پیش آمد که منجر به تجمعی اعتراضی در مقابل سازمان بهزیستی شد. حال با پیشنهاد بهزیستی و مدیریت شهرداری تهران سامانه‌ای برای حمل و نقل در حال شکل‌گیری است که درصدد رفع موانع و مشکلات موجود هستند. در حال حاضر با تدوین سازوکاری برای شناسایی نیازهای معلولان کمیسیونی در سازمان بهزیستی به حساب عده‌ای، که برای آن‌ها پرونده معلولیت تشکیل شده است، یارانه نقدی واریز می‌کند که جبران بخشی از هزینه‌های تحمیلی به آنان شود.

بعد از پیوستن ایران به کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت، فعالان مدنی و نمایندگان کمیسیون معلولان مجلس از مسئولان اجرایی انتظار جدیت بیشتری در رفع تبعیض‌های درمانی، تحصیلی و اشتغال معلولان دارند. برای مثال پوشش بیمه‌ای داروها و توانبخشی و ابزارهای کمکی هنوز هم مطالبه بزرگ و اساسی بیشتر انواع معلولیت است. هرچند خبری خوشحال‌کننده اعلام شد که برخی داروهای ام. اس. و ناراحتی‌های کلیوی و بیماری‌های خاص در فهرست بیمه قرار خواهند گرفت.

در سال گذشته در بعد حقوقی هم دو تلاش اساسی برای رفع موانع صورت گرفت که امیدواریم به زودی به نتیجه برسد؛ یکی بازنگری در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان که بعد از گذشت ۸ سال از تصویب آن برخی مشکلات و کاستی‌ها عیان شده بود و نیازمند توجه قانونگذار به آن است. در ماه‌های گذشته ان. جی. اوهای معلولان و کارشناسان حقوقی پیش‌نویس پیشنهادات تغییرات را برای ارائه به کمیسیون تخصصی مجلس تهیه کرده‌اند. در اتفاق دلگرم‌کننده‌ای دیگر به همت و پشتکار تنی چند از فعالان معلولان برای نخستین بار شکایت از نتیجه استخدام در وزارت آموزش و پرورش و رعایت حق سه درصدی استخدام معلولان توسط دیوان عدالت اداری رسیدگی شد و این گام مهمی برای رعایت قوانین مصوب و اصلاح وضعیت اشتغال این قشر از جامعه است.

از دیگر وقایع مهم یک سال گذشته در این حوزه حضور درخشان تیم معلولان و جانبازان در پارالمپیک ۲۰۱۲ لندن بود. تیم ایران با کسب ۲۴ مدال و ثبت چند رکورد جهانی در مجموع به مقام یازدهم جهان رسید. همچنین برای نخستین بار تبعیض بین ورزشکاران المپیکی و پارالمپیکی سالم و معلول به کنار گذاشته شد و پاداشی یکسان به قهرمانان ایرانی تعلق گرفت. این حضور پرانرژی و موفقیت‌آمیز و استقبال مسئولان از آن پیام‌های بسیاری داشت. فکر می‌کنم نشانه‌های امید و تغییر در نگاه جامعه به معلولان روشنتر از قبل دیده می‌شوند.»